معرفی ۲۰ مورد از پرکاربردترین اصطلاحات و مفاهیم بورس

آشنایی با اصطلاحات و مفاهیم پرکاربرد بورس یکی از ضروری ترین مواردی است که هر سرمایه گذاری باید انجام دهد. اینکه صندوق سرمایه گذاری شاخصی چه تعریفی دارند یا توجه به شاخص کل چه کمکی به سرمایه گذار یا معامله گران بورس می‌کند، از جمله مواردی هستند که باید برای سرمایه گذاری مستقیم یا غیرمستقیم در بورس با‌ آنها آشنا باشید. در ادامه این مطلب به طور اجمالی ۲۰ مورد از پرکاربردترین اصطلاحات و مفاهیم بورس ‍ را با هم مرور می‌کنیم.

۱- شاخص کل

در بورس تهران شاخص بازدهی یا همان شاخص قیمت و بازده نقدی با نام TEDPIX شناخته می‌شود. این شاخص همان شاخصی است که همیشه در اخبار و رسانه ها از آن به عنوان شاخص بورس تهران صحبت می‌شود. شاخص کل در بین فعالان بازار و سرمایه گذاران یکی از پرکاربردترین شاخص هاست. این شاخص بیانگر سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس است، به عبارت دیگر تغییرات شاخص کل بیانگر میانگین  بازدهی  سرمایه گذاران در بورس است. برای درک ساده تر مفهوم شاخص کل، فرض کنید که شما از تمام شرکت های بورسی به تعداد مساوی خریداری کنید. در این صورت تغییرات شاخص کل بورس برابر با میزان بازدهی  سبد سهام​ شما خواهد بود. در واقع شاخص کل تغییرات قیمت سهام و سودهای سالیان های را که شرکت ها به شما پرداخت می‌کنند، محاسبه می‌کند.

۲- صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله در بورس (ETF)

صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله در بورس ETF  یا Exchange Tradable found نوعی از صندوق های سرمایه گذاری است که از دارایی های متنوع تشکیل شده و واحدهای آن در طول روز همانند سهام در بازار معامله می‌شود و ساختاری شبیه صندوق های سرمایه گذاری مشترک دارند؛ یعنی شما در طول ساعات و روزهایی که بازار معاملات سهام  باز است، می‌توانید یک یا چند واحد از یک صندوق ETF را بخرید، یا چند واحد از آن را بفروشید. شما با خرید واحدهای ETF، پول خود را در صندوقی سرمایه گذاری می‌کنید که با استفاده از یک تیم مدیریت حرف های سعی می‌کند تا با تشکیل پرتفویی از سهام و انواع اوراق بهادار  سود کسب کند.

۳- صندوق های سرمایه گذاری مشترک

صندوق های سرمایه گذاری مشترک  (Mutual Funds) یکی از مهم ترین سازوکارهای سرمایه گذاری در بازارهای مالی  هستند که شرایط بازار را ازنظر ریسک و بازده برای سرمایه گذاران مختلف بهویژه برای سرمایه گذاران مبتدی مساعدتر می‌کنند. لازم است بدانید در کشورهای پیشرفته معمولا افراد اوراق بهادار را مستقیما معامله نکرده و در عوض پول های خود را در صندوق های سرمایه گذاری مشترک سرمایه گذاری می‌کنند. ایده اصلی این صندوق ها یک کاسه کردن پول های کوچک و سرمایه گذاری‌ آنها توسط یک گروه از مدیران با تجربه و حرف های است.

۴- صندوق سرمایه گذاری شاخصی

هدف  صندوق سرمایه گذاری مبتنی بر شاخص  ( index fund) انطباق پرتفوی سرمایه گذاری با شاخص بازار سهام است. یک صندوق سرمایه گذاری مبتنی بر شاخص، الزاماً منابع خود را براساس الگوی تعیین شده برای یکی از شاخص های موجود در بازار، سرمایه گذاری می‌کند. شاخص مذکور می‌تواند شاخص کل یا یکی دیگر از شاخص های بازار سهام باشد. در این صندوق ها تنها زمانی خرید و فروش سهام ضرورت می‌یابد که وجهی به واسطه ورود سرمایه گذار جدید اضافه یا به دلیل خروج یک سرمایه گذار کم شود. مزیت اصلی صندوق های سرمایه گذاری مبتنی بر شاخص، هزینه های نسبتاً پایین آن و حذف ریسک مدیریت صندوق است.

۵- سبد گردانی (Separately managed account)

سبد گردانی، همان طور که از نامش پیداست، چیدمان صحیح دارایی ها در قالب یک سبد مشخص است که مالکیت آن کاملاً متعلق به سرمایه گذار بوده و میزان هر یک از دارایی ها و زمان خرید و فروش‌ آنها نیز به دقت توسط سبد گردان تعیین و پایش می‌شود. ارائه این خدمت مالی به سرمایه گذاران در جهان قدمتی بیش از نیم قرن دارد، اما در بازار نوپای ایران پس از تجربه ایجاد صندوق های سرمایه گذاری مشترک، اخیرا «سبد گردانی» مورد توجه قرار گرفته است؛ هر چند تا پیش ازاین نیز تجربه سبد گردانی به طور غیررسمی در یک دهه اخیر در بورس تهران  وجود داشته است. سبد گردانی فرآیندی است که طی آن فرد خبره در امر سرمایه گذاری با همکاری تیمی از تحلیلگران حرف های و براساس خصوصیات، سطح  ریسک پذیری و سرمایه هر سرمایه گذار، سبدی مناسب از دارایی های سهام،  اوراق مشارکت  و  سکه طلا  برای او تشکیل داده و به صورت مستمر بر آن نظارت و اعمال مدیریت می‌کند.

همچنین، با توجه به تغییر عوامل اثرگذار بر محیط سرمایه گذاری، تصمیمات لازم در جهت رسیدن به اهداف سبد و افزایش ارزش آن از طرف مدیر اتخاذ می‌شود.

۶- تحلیل تکنیکال و بنیادی

تحلیل بنیادی  (Fundamental Analysis) به دنبال محاسبه ارزش ذاتی هر سهم است و به این منظور به مطالعه هر چیزی، از وضعیت کلی اقتصاد و صنعت تا وضعیت مالی شرکت و مدیریت آن می‌پردازد؛ اما  تحلیل تکنیکال  (Technical Analysis) از طریق مطالعه آمارهای فعالیت بازار مانند قیمت و حجم معاملات، به دنبال شناسایی الگوها و روندهایی است که نشان دهنده حرکت آینده یک سهم به آن سو هستند. تحلیلگران بنیادی در جستجوی این هستند که ارزش ذاتی​ سهام چقدر است و براساس دانسته های بنیادی اقدام به خرید و فروش و کسب سود می‌کنند؛ در حالی که تحلیلگران تکنیکال بر این باورند که کلیه اطلاعات در قیمت سهام نهفته است و با تشخیص روندها و الگوها می‌توان به سود رسید.

۷- اوراق بدهی

اوراق بدهی مانند اوراق قرضه دولتی و شرکتی، گواهی سپرده نوعی ابزارهای بدهی هستند که با شرایط معین بین دو طرف معامله می‌شوند. به بیان دیگر اوراق بدهی اسناد یا اوراق بهاداری هستند که به موجب آن شرکت انتشار دهنده متعهد می‌شود مبالغ مشخصی (بهره سالانه) را در زمان هایی خاص به دارنده آن پرداخت کند و در زمان مشخص (سررسید) اصل مبلغ را بازپرداخت کند. دارنده اوراق به عنوان بستانکار حق دریافت اصل و بهره آن را دارد، ولی هیچ مالکیتی در شرکت ندارد. خریدار این نوع اوراق در واقع به شرکت های بزرگ و دولت وام می‌دهد و با کمک آن سود ثابتی را به دست می‌آورد.

۸- پرتفوی (Portfolio)

پرتفوی یک واژه فرانسوی و به ظاهر خیلی پیچیده است، اما مفهوم کاملاً واضحی در بورس داشته و به مجموعه یا سبدی از دارایی های مالی گفته می‌شود. به بیان دیگر پرتفوی ترکیبی مناسب از سهام یا سایر دارایی هاست که یک سرمایه گذار‌ آنها را خریداری کرده است. هدف از تشکیل پرتفوی سهام یا سبد سهام، کاهش ریسک غیر سیستماتیک سرمایه گذاری است؛ بدین ترتیب، سود یک سهم می‌تواند ضرر سهام دیگر را جبران کند. پرتفوی به صورت مستقیم توسط سرمایه گذاران نگهداری شده یا به وسیله سبدگردانهای حرفه ای مدیریت می‌شود. بازده سرمایه گذاری در پرتفوی معادل بازده متوسط آن پرتفوی خواهد بود؛ اما ريسک پرتفوی به دلیل کاهش ریسک غیر سیستماتیک در غالب موارد کمتر از متوسط ريسک سهام داخل سبد است.

صندوق های سرمایه گذاری مشترک و شرکت های سرمایه گذاری نمونه هایی هستند که به صورت پرتفوی سرمایه گذاری می‌کنند و برای قیمت گذاری‌ آنها مهم ترین عامل ارزش خالص پرتفوی این شرکت هاست.

۹- دارایی تحت مدیریت (AUM)

دارایی تحت مدیریت (Asset Under Management)، نشان دهنده  ارزش بازار همه دارایی های مالی است که یک نهاد مالی مانند صندوق سرمایه گذاری، شرکت سرمایه جسورانه یا یک  کارگزاری، از طرف مشتریانش به مدیریت آن مشغول است. دارایی تحت مدیریت معمولا معیاری از اندازه و موفقیت شرکت مدیریت سرمایه گذاری است. شرکت های مدیریت سرمایه گذاری معمولا کارمزدهای خود را به تناسب دارایی تحت مدیریت تعیین می‌کنند، بنابراین دارایی های تحت مدیریت همراه با متوسط نرخ های کارمزد تعیین کننده اصلی درآمدهای یک شرکت مدیریت سرمایه گذاری هستند.

۱۰- ارزش خالص دارایی NAV

مفهوم  ارزش خالص دارایی  (Net Asset Value) در واقع ارزش روز همه دارایی ها شامل سهام، مطالبات سود سهام، ملک، اوراق با درآمد ثابت و... پس از کسر ارزش روز بدهی ها است. اصطلاح NAV معمولا درباره ارزش خالص دارایی شرکت های سرمایه گذاری، صندوق های سرمایه گذاری مشترک، صندوق های شاخصی، ETFها و سبدهای اختصاصی به کار می‌رود.

۱۱- عرضه اولیه

عرضه اولیه (IPO) به زمانی گفته می‌شود که سهام یک شرکت خصوصی برای اولین بار به عموم مردم عرضه می‌شود. عرضه های اولیه معمولاً توسط شرکت های کوچک و جوان که به دنبال سرمایه برای گسترش هستند انجام می‌شود، همچنین شرکت های بزرگ خصوصی نیز که به دنبال تبدیل شدن به سهامی عام هستند، عرضه عمومی اولیه انجام می‌دهند. جزئیات سهامی که عرضه می‌شود، در امید نامه به اطلاع سرمایه گذاران بالقوه می‌رسد. از مزایای عرضه اولیه در بورس دستیابی ارزان تر به سرمایه، افزایش سرمایه، شفافیت اطلاعاتی و معافیت مالیاتی را می‌توان نام برد. از معایب این کار هزینه های قانونی، حقوقی و بازاریابی عرضه اولیه، الزام به افشای اطلاعات مالی، کاهش کنترل و افزایش ریسک دعاوی حقوقی است.

۱۲- بازار گاوی

در بازار گاوی (Bull market) تقاضا بسیار زیاد است و عرضه به ندرت صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر، سرمایه گذاران با امید به آینده رو به رشد بازار، اقدام به خرید سهام جدید می‌کنند و فروشندگان نیز تمایلی برای فروش ندارند. بازار گاوی به دورهای گفته می‌شود که قیمت ها در حال افزایش است. ویژگی اصلی بازار گاوی، خوشبینی، اعتماد سرمایه گذاران و انتظار ادامه روند افزایشی است. بازار گاوی در مقابل بازار خرسی قرار دارد. بازارهای گاوی و خرسی معمولاً با چرخه های تجاری همزمان هستند. شروع بازار گاوی معمولاً نشان دهنده گشایش اقتصادی است، زیرا عقاید عمومی درباره وضعیت اقتصادی آینده، قیمت سهام را تغییر می‌دهد. همچنین بازارهای خرسی قبل از رکود اقتصادی شروع می‌شوند.

۱۳- بازار خرسی

بازار خرسی (Bear market) موقعیتی است که در آن قیمت اوراق بهادار کاهش یافته و خوشبینی سرمایه گذاران تبدیل به ترس و بدبینی می‌شود. به بیان دیگر در بازار خرسی، جوی منفی بر بازار حاکم است و همین امر رمقی برای سرمایه گذاران به منظور خرید سهام جدید باقی نمی‌گذارد. بازار خرسی نباید با اصلاح قیمت ها اشتباه گرفته شود، اصلاح قیمت ها روند کوتاه مدت دارد و کمتر از دو ماه طول می‌کشد. در اصلاح قیمت سرمایه گذاران می‌توانند یک نقطه ورود پیدا کرده سهام را بخرند، در حالی که در بازار خرسی نقطه ورود وجود ندارد.

۱۴- ارزش ذاتی

ارزش ذاتی  (Intrinsic value) در علوم مالی به ارزش واقعی سهام یک شرکت یا یک دارایی اطلاق می‌شود که بر پایه بررسی تمامی ابعاد کسب و کار مورد نظر، از جمله  صورت های مالی، پتانسیل رشد سودآوری شرکت در سال های آینده و لحاظ  دارایی های مشهود و نامشهود انجام گرفته است.

با این تفاسیر شاید برای شما این سؤال به وجود آید که چه تفاوتی بین قیمت بازار و قیمت یا ارزش ذاتی یک سهم وجود دارد؟ بگذارید با یک مثال توضیح دهیم. فرض کنید قیمت بازار سهم شرکت الف، هم اکنون ۲۰۰ تومان است. به بیان دیگر، سهام شرکت الف هم اکنون با قیمت ۲۰۰ تومان در بورس در حال خرید و فروش است؛ اما سرمایه گذاران زیادی همچنان متقاضی خرید این سهم هستند. اگر از سرمایه گذاران خریدار سهم سؤال کنید که چرا قصد دارید سهام این شرکت را خریداری کنید؟ پاسخ همه‌ آنها این خواهد بود که «به نظر ما، این سهم بیشتر از ۲۰۰ تومان ارزش دارد.» معنی این جمله این است که ارزش واقعی سهام شرکت الف، از نگاه‌ آنها بیشتر از قیمت بازار این سهم است. بنابراین، در یک تعریف ساده، ارزش ذاتی یک سهم، بیانگر قیمتی است که سرمایه گذاران برای سهم قائل هستند. طبیعتا اگر از دید سرمایه گذاران، ارزش ذاتی یک سهم پایین تر از ارزش بازار آن سهم باشد، این سهم گزینه مناسبی برای فروش خواهد بود.

گفتنی است ارزش ذاتی یکی از پارامترهای کلیدی در تحلیل بنیادی محسوب می‌شود. تحلیلگران با در نظر گرفتن دارایی های مشهود و نامشهود و محاسبه سودآوری شرکت در سال های آتی، ارزش ذاتی شرکت را به دست می‌آورند و آن را با ارزش روز سهم مذکور مقایسه می‌کنند. تصمیم درباره خرید یا فروش سهم توسط تحلیلگران به تفاوت قیمت ارزش ذاتی و ارزش روز بازار آن بستگی دارد.

۱۵- ضریب بتا

ضریب بتا (β) معیاری است که براساس داده های تاریخی معاملات سهام به دست آمده و معرف میزان ریسک سیستماتیکی است که سرمایه گذار با تصاحب آن سهم نسبت به کل بازار متحمل می‌شود. بتای یک سرمایه گذاری نشان دهنده میزان نوسان آن سرمایه گذاری نسبت به بازار است. اگر بتا کوچک تر از یک باشد، آن سرمایه گذاری نسبت به بازار نوسان کمتر و اگر بتا بیشتر از یک باشد آن سرمایه گذاری نسبت به بازار نوسان بیشتری دارد. بتای بازار که شامل همه دارایی های قابل سرمایه گذاری است، برابر با یک است.

۱۶- آربیتراژ

آربیتراژ (Arbitrage) به معنی سود بردن از تفاوت قیمتی میان دو یا چند بازار است، از دیدگاه علمی، آربیتراژ احتمال سود بدون ریسک پس از کسر هزینه های انجام معامله است. به بیان دیگر آربیتراژ به معنای بهره گرفتن از تفاوت قیمت بین دو یا چند بازار برای کسب سود است؛ مثلا تفاوت قیمت فلز مس در بورس لندن و بورس شانگ های چین می‌تواند باعث آربیتراژ معامله گران مس بین این دو بازار شود.

سود آربیتراژی زمانی ایجاد می‌شود که یک کالای مشابه در دو بازار مختلف یا در مواردی خاص در دو قالب متفاوت عرضه می‌شود، اما قیمت های یکسانی ندارد. آربیتراژ این امکان را به وجود می‌آورد که در بلند مدت قیمت ها به میزان زیادی از ارزش منصفانه فاصله نگیرند. با فاصله گرفتن قیمت ها در یک بازار از قیمت منصفانه، آربیتراژگران فعال شده و با خرید این کالا از بازارهای دیگر قیمت را به قیمت منصفانه نزدیک می‌کنند. در انجام آربیتراژ توصیه می‌شود که خرید در یک بازار و فروش در بازار دیگر به صورت همزمان انجام بگیرد تا از ریسک تغییر قیمت در یکی از بازارها جلوگیری شود.

۱۷- سهام شناور آزاد

سهام شناور آزاد (Free Float) بخشی از سهام یک شرکت است که دارندگان آن، آماده عرضه و فروش آن سهام هستند و قصد ندارند با حفظ آن قسمت از سهام، در مدیریت شرکت مشارکت کنند و انتظار می‌رود، در آینده نزدیک، قابل معامله باشد. برای محاسبه سهام شناور آزاد باید ترکیب سهامداران بررسی شده و سهامداران راهبردی را مشخص کرد. سهامدار راهبردی، سهامدارانی هستند که در کوتاه مدت، قصد واگذاری سهام خود را نداشته و معمولاً می‌خواهند برای اعمال مدیریت خود، این سهام را حفظ کنند.

۱۸- سود هر سهم و سود پرداختی سهام

سود هر سهم یا EPS عبارت است از مقدار سود خالص شرکت به ازای هر سهم. سود سهام پرداختی به ازای هر سهم یا DPS عبارت است از بخشی از سود هر سهم که در مجمع بین سهامداران تقسیم می‌شود و نشانگر مقدار سود نقدی توزیع شده توسط شرکت است.

۱۹- نماد

نماد عبارت است از کد یا نام اختصاری شرکت ها که برای سهولت شناسایی و دسته بندی‌ آنها در بورس مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عنوان مثال شرکت ملی مس ایران با نماد «فملی» یا پالایشگاه نفت بندرعباس با نماد «شبندر» در بازار بورس و تالارهای معاملاتی معرفی می‌شوند. بد نیست بدانید معمولا حرف اول در یک «نماد» نشان دهنده  صنعت  مربوطه و بخش دوم خلاصه ای از نام شرکت است. به عنوان مثال تمام شرکت های بورس اوراق بهادار تهران که در گروه بانک ها، مؤسسات اعتباری و سایر نهادهای پولی فعالیت می‌کنند نمادشان با حرف «و» شروع می‌شود.

۲۰- بازار خارج از بورس (OTC)

بازار خارج از بورس (Over The Counter) یک بازار غیرمتمرکز و بدون مکان فیزیکی است که معامله به طور مستقیم بین دو نفر انجام می‌شود و قیمت معامله لزوماً به صورت عمومی منتشر نمی‌شود. در این بازار قیمت ها براساس مذاکره تعیین می‌شوند و معاملات از طریق شبکه های کامپیوتری، تلفن و ایمیل صورت می‌گیرد. محصولات معامله شده در بورس باید استاندارد باشند، در حالی که این محدودیت در بازار خارج از بورس وجود ندارد و طبق قرارداد دو طرف، ویژگی های مورد معامله مشخص می‌شود.